Een gesprek over een maatschappelijk gevoelig onderwerp biedt kansen om te werken aan burgerschap. Maar kan ook lastig zijn. Docenten zijn zich hier goed bewust van. Mijn trainingen ondersteunen docenten bij het klassikaal bespreken van maatschappelijk gevoelige onderwerpen. Na het volgen van deze training geeft 84% van de docenten aan zich goed in staat te voelen om een les over burgerschap te gaan voeren. De crux is het herkennen en waarderen van spanning en wrijving als betekenisvolle momenten voor burgerschap. Want waar het wrijft, ontstaat glans.
Het huidige onderwijs werkt ongelijkheid in de hand, concludeert hoogleraar Eddie Denessen in de oratie die hij maandag uitspreekt aan de Universiteit Leiden. De overheid moet kiezen, is zijn opvatting. Ze kan niet toptalenten stimuleren en tegelijk spreken van gelijke kansen. “Deel kinderen niet te vlug in naar niveau”, zegt Denessen, want “naast cognitieve prestaties zijn creatieve en sociale vaardigheden minstens zo belangrijk. Pas als je mét elkaar leert, leer je van elkaar.”
In Nederland heeft iedereen recht op een eigen mening. Maar wie van de gezelligheid van het gemiddelde afwijkt, is dikwijls verdacht, schrijft cultureel psycholoog Keyvan Shahbazi in zijn gastcolumn in de Volkskrant. Shahbazi constateert een paradox in onze cultuur. Het egalitarisme wordt als centrale waarde in de Nederlandse cultuur gekoesterd. En het bestrijden van maatschappelijke ongelijkheid heeft de Nederlandse samenleving ook veel goeds gebracht. Maar het gelijkheidsideaal heeft ook geleid tot perfide dogma’s.
Met zijn afscheidsrede hield hoogleraar pedagogiek Micha de Winter een hoopvol pleidooi voor optimistische opvoedkunde. Dat er nog een wereld te winnen is, weet de hoogleraar pedagogiek ook wel. De kloof tussen hoger- en lageropgeleiden, witte en zwarte scholen. Die tweedeling wordt niet minder, vertelt hij in dit interview (en ook in zijn boek Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding). De kunst is om kinderen en jongeren zo toe te rusten dat ze straks met elkaar de toekomst kunnen vormgeven. “Ze moeten zich verdiepen in elkaars werelden. In je eentje kun je niet zo veel, maar met elkaar wel.”
NRC-columnist Marcel van Roosmalen zag Feyenoord gehuldigd worden en zag dat de helft van de Feyenoord-selectie op het balkon begon te springen, toen een deel van het publiek over Joden begon te zingen. De organisatie begreep wat er gebeurde en zette snel een van de Feyenoord-smartlappen op en het waaide over. Van Roosmalen had ‘een klein kritisch vraagje over dat gespring van de spelers wel journalistiek gevonden.’
Nikko Stammes stopte met alcohol drinken op zijn negentiende. Hij verloor direct zijn dorpse vriendenkring, want hij was ‘serieus geworden’. Inmiddels zijn zijn vader, zus en oom overleden aan de gevolgen van alcohol. Bij Stammes ontstond al op vroege leeftijd het bewustzijn dat alcohol destructieve vormen kan aannemen, die – maatschappelijk gezien – als volkomen normaal worden aanvaard. Het is dan ook niet makkelijk om dit onderwerp bespreekbaar te maken, ondervindt hij regelmatig.
De kennis, ervaringen en het sociaal kapitaal van studenten met een bi-culturele achtergrond zijn de nieuwe zijderoutes in de collegebanken van het hoger onderwijs, zegt dr. Marina Meeuwisse (stadspsycholoog, mediapedagoog en fotograaf en werkzaam bij Concernstaf en het Expertisecentrum Maatschappelijke Innovatie van Hogeschool Rotterdam). Meeuwisse stelt dat succesvol onderwijs begint bij de bereidheid van docenten nieuwe ideeën te gebruiken. Want openstaan voor nieuwe gedachten voor vreemde zeden en de bereidheid nieuwe ideeën te gebruiken en over te nemen, zijn belangrijke factoren voor succes.
In een onderzoek van DUO Onderwijsonderzoek zegt 11 procent van de leraren op middelbare scholen dat ze maatschappelijk gevoelige onderwerpen niet meer kunnen bespreken. Het gaat om onderwerpen als: terrorisme, homoseksualiteit, het slavernijverleden en de politieke situatie in Turkije en Rusland. Docenten die gevoelige onderwerpen niet meer behandelen, wijzen vooral op de toegenomen tegenstelling die wordt ervaren tussen westerse en niet-westerse normen en waarden.
Wat is het geheim van een anti-racistische opvoeding? Judi Mesman doet wetenschappelijk onderzoek naar vooroordelen bij jonge kinderen. Mesman is decaan van het Leiden University College The Hague (LUC) van de Universiteit Leiden en hoogleraar Diversiteit in opvoeding en ontwikkeling. Het poppenonderzoek van Sunny Bergman in de documentaire Wit is ook een kleur strookt met haar eigen bevindingen en onderzoek uit de Verenigde Staten. Toch wil Mesman geen tips geven voor het wegnemen van racistische vooroordelen bij kinderen. “Daarvoor zijn er nog te weinig empirische bewijzen”, zegt zij. Toch zijn er wel elementen in de opvoeding, waar ouders bij stil kunnen staan.
Het boek van prof. dr. Gloria Wakker (emeritus hoogleraar gender en etniciteit aan de universiteit van Utrecht) heet White Innocence; Paradoxes of Colonialism and Race. De ‘witte onschuld’ gaat over de illusie van blanken dat ze nooit discrimineren. “Veel mensen, witten en zwarten, hebben zich niet bevrijd van het koloniale cultureel archief”, zegt Wakker. “We hebben allemaal het gevoel uit vorige generaties aangereikt gekregen dat witte mensen nu eenmaal slimmer zijn. Daar moeten we van af komen. Dat Nederlandse vertoog van ‘ik ben kleurenblind’ doet er voor hen niet toe en flies in the face van de ervaringen die ze hebben”.
